Gemerek

SİVAS GEMEREK

Gemerek, Sivas ilinin bir ilçesidir. Şarkışla İlçesine bağlı bir bucak iken 1953 yılında İlçe olmuştur. 2’si belediye (Sızır, Çepni), 35’i Köy olmak üzere 38 yerleşim biriminden oluşur.

Etimoloji
Ermeniler tarafından Gamirk (Ermenice: Գամիրք) olarak Telaffuz edilen Gemerek (Osmanlıca: ‏‏‏كمرك‏ – گمرك – گمهرك) ismine dair yeterince açıklayıcı herhangi bir yazılı bilgi mevcut değildir.

Tarihçe
Deniz Gezmiş ve arkadaşlarının yakalanışı
Gemerek Türkiye’deki sol akımı harekâtında bulunan Deniz Gezmiş’in de yakalandığı yerdir. 12 Mart Darbesinin ilk günlerinden sonra Yusuf Aslan ile birlikte Sivas’a gitmekteyken motosikletleri bozuldu. Bir ihbar sonucu polislerin gelmesi üzerine çıkan çatışmada Aslan ile birbirlerini kaybettiler. Yusuf Aslan Şarkışla’da, Gezmiş ise 16 Mart 1971 Salı günü Gemerek’te etrafı sarılarak yakalandı ve Kayseri’ye getirildi. “Deniz Gezmiş Ağıdı” adıyla bilinen türkünün içerisinde de bu konudan bahsedilmektedir.

Coğrafi konumu

Sızır Şelalesi
Sivas’ın batısında yer alan ilçenin, doğusunda Şarkışla, güneybatısında Kayseri, kuzeybatısında Yozgat bulunur. Yüzölçümü 1.150 km2’dir. Rakımı 1.200 m’dir. Karasal iklimin tesiri altındadır. Kışları soğuk, yazları sıcak ve kurak geçer. Maksimum 40 °C, minimum -34.4 derece sıcaklık görülür. Yılın 125-145 gününde don olayı yaşanır. Sızır kasabasının kuzey batısı ormanlık alanlarla kaplı olup bu bölgede çok sayıda yayla mevcuttur. Bunlardan bazıları, Hatabalanı, Kaymaklı, Tealtı, Tosun, Üsünkalin, Kısık, Oluk, Karamıklı ve Gevrekgil yaylalarıdır.

Sızır Çağlayanı
Ana madde: Sızır Şelalesi
Gemerek ilçesine bağlı Sızır beldesine yaklaşık 1 km mesafededir. Göksu Çayı üzerinde yer almaktadır. Yörede en sık ziyaret edilen gezi ve dinlenme alanlarından birisidir. Doğa yürüyüşü için uygun bir çevre alanı vardır. Çağlayanın yer aldığı alanın içerisinde çay bahçesi ve alabalık restoranı bulunmaktadır.

Halk inanışları
Büyük Pur Dağı ve Küçük Pur Dağı üzerinde Güneş batarken bir atın şahlandığı ve üzerindeki kişinin bu atı dağın sırtında koşturduğuna dair bir söylenti vardır. Bu dağlar Kayseri’ye bağlı Akkışla ilçesi yakınlarındadırlar. Sivas – Kayseri otoyolu yakınlarda “Etlik” olarak bilinen bölgede tek başına bir mezar bulunduğu ve her Cuma geceleri ateş yandığı söylenir. Ayrıca Salı günü ile ilgili inanışlar da yaygındır. Salı günü yola çıkmanın uğursuzluk getireceğine ve örgü örülmeyeceğine inanılırken kışlık yiyeceklerin ağzının Salı günü açıldığında bereketli olacağı kabul edilir. Nuh peygamberin tavuğun göğüs kemiğine bakarak gemisini yaptığı yörede anlatılmaktadır.

Halk kültürü araştırmaları
Gemerek ilçesi ve bağlı köyler oldukça zengin bir kültürel birikime sahiptir. 1970’li yıllarda Mehmet Güner Demiray tarafından başta Sivas Folkloru ve Türk Folkloru gibi dergiler olmak üzere pek çok süreli yayında Gemerek halk kültürü üzerine bir dizi derleme ve araştırma yazısı yayınlanmıştır. Bu yazılarda Gemerek yöresine özgü halk kültürü unsurlarından olan Yoğurt Bayramı, Bulgur Çekimi, Halillelle Oyunu, Yüzerlik, Firik gibi pek çok konu anlatılmıştır. Ayrıca tamamı Gemerek ile ilgili olan Üç Türkünün Üç Doğuş Hikâyesi, Halk Destanları, Atasözleri, Söylentiler ve Fıkralar, Batıl İtikatlar, Mahalli Deyimler ve Hikâyeler, Ninniler, İlençler ve Kakınçlar, Cenaze Töreni, Halk Hekimliği, Ad Koyma, Yöresel Yemekler, Maniler, Sünnet Düğünü, Masal ve Oyun Tekerlemeleri gibi derleme ve inceleme yazıları bu dergilerde basılmıştır. “Çevre İncelemesi” başlığıyla “Gemerek ve Köyleri” yazı dizisi ise 7 bölüm halinde yine Sivas Folkloru dergisinde yer almıştır.
Gemerek’in Kuruluş Efsanesi
Geçmiş zamanlarda Gemerek’in yeni kurulduğu dönemlerde cadıya, deve benzer bir yaratık yöredeki insanlara, sürülere musallat olur, gelip evlere girerek insanları kaçırır. Bir gün bütün insanların bir savaşa katılmak için yurtlarını terk etmesi gerekir. Geride yalnızca bir kadın kalır. Kadın evinde yemek pişirmiş yağ eritmektedir. O esnada kapı çalınır. Yalnızlığın etkisiyle bir insan görmek umuduyla hiç düşünmeden, kim olduğunu sormadan kapıyı açar. Ama açmasıyla birlikte bayılır. Kendine geldiğinde karşısında başka hiçbir canlıya benzemeyen bir yaratık görür. Ama bu kez kendine hakim olur ve iyi davranarak içeri buyur eder. Erittiği yağa bal katarak birlikte yiyeceklerini söyler. Sonra da kızgın yağı getirerek dağ yaratığının üzerine döker. Bunun üzerine yaratık böğürerek kaçar ve ormana girerek kaybolur. O günden sonra bir daha kimse ilişmez yeni kurulan bu yerdeki evlere ve insanlara.
Nüfus
Yıl Toplam Şehir Kır
1955 28.084 5.112 22.972
1960 33.847 4.312 29.535
1965 35.412 4.660 30.752
1970 37.790 5.026 32.764
1975 40.645 5.769 34.876
1980 36.625 5.469 31.156
1985 41.915 6.114 35.801
1990 48.453 8.646 39.807
2000 54.692 12.589 42.103
2007 27.835 5.353 22.482
2008 28.671 5.941 22.730
2009 28.718 5.834 22.884
2010 27.224 5.607 21.617
2011 26.671 5.528 21.143
2012 25.498 5.336 20.162
2013 26.157 11.811 14.346
2014 24.517 11.599 12.918
2015 23.390 11.220 12.170
2016 23.083 11.131 11.952
2017 22.338 10.857 11.481
2018 24.828 10.942 13.886
2019 22.845 10.728 12.117
2020 22.342 10.587 11.755