Divriği

SİVAS DİVRİĞİ

Divriği, Sivas’ın bir ilçesidir. Divriği, coğrafik olarak İç Anadolu Bölgesi’nde yer alır. İlçe, Fırat Nehri’nin bir kolu olan Çaltı Çayı Vadisi kenarında kurulmuştur. Denizden yüksekliği 1225 metredir. İlçenin yüzölçümü 2781,56 km² bir alanı kaplar. Doğusunda Erzincan iline bağlı İliç ve Kemaliye ilçeleri, batısında Sivas iline bağlı Kangal, kuzeyinde İmranlı ve Zara ilçeleri, güneyinde ise Malatya iline bağlı Arguvan, Arapgir, Hekimhan ilçeleri vardır. Nüfusu 2023 verilerine göre 16.893’tür.

Divriği ilçesi çok dağlık bir bölgeyi içine almaktadır. Dağlar arasında dik ve derin vadiler içerisinde Fırat’ın küçük kolları akmaktadır. Arazi çıplak ve vahşi görünüşlüdür. Toprakları zengin demir madenleri barındırır. Bu yüzden ilçede çalışmakta olan maden firmaları vardır.

Geçmişte, Mezopotamya’ya demir ihraç ederek zenginliğini arttıran yörede Orta Çağ’da inşa edilmiş olan Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası en önemli tarihi cazibe merkezidir.

Dağların yüksek, serin ve yaylacılığa elverişli şeklide otlaklarla kaplı olması, ayrıca toprak veriminin düşüklüğü yaylacılığı ön plana çıkarmıştır.

Başlıca yaylaları: Yama, Sarıçiçek, Göldağı, Eğrisu, Demirli ve Dumluca Yaylası olmakla birlikte birçok köyün kendine ait yaylaları vardır.

İlçenin önemli dağları, kuzeyde Çengelli Dağı (2650 m), Deli Dağ (2150 m) Eferdi, Göldağ ve Akdağ’dır. Güneyde Yama, Demirli, Geyikli Güneydoğuda Sarıçiçek, doğusunda Iğınbat; batıda Dumluca yer alır.

Tarihçe
Sivas ilinin büyük ilçelerinden biri olan Divriği, Hitit İmparatorluğu’ndan itibaren iskân görmüş önemli bir yerleşim merkezidir.

Hititler dönemi
Hititler zamanından beri yerleşim alanı olarak bilinen Divriği’nin adı, eski Yunan yazmalarında Apbrike olarak geçmektedir. Bizans devrinde Teprike olarak yaygın bir hal almış ve Türklerce Divrik adıyla anılmıştır. Arap coğrafyacıları ise şehrin adını ilk kaynaklara uygun olarak Abrik şeklinde tespit etmişlerdir.

Bizans dönemi

Çift başlı kartal- Divriği Ulu Camii
Divriği, Bizans ile İran arasında sınır karakollarından birini meydana getiriyordu. İmparator Herakleios tarafından Sasani yayılmasından kurtarılmıştır. Divriği, kısa zamanda bu sefer Arapların saldırılarıyla karşılaştı. Bu devirde Divriği kendi adıyla anılan ırmağın (Bugünkü Çaltı Çayı) üstünde yüksek bir tepede sağlam bir kale olarak stratejik bir değer taşımakta idi. Çevredeki halk, Doğu Hristiyanlığı ile paganizmin karışımından meydana gelen ve Aziz Pavlos’un yaymış olduğu mezhebin mensupları idi. Bu yüzden Paulisyenler adıyla anılan bu mezhebin başlıca merkezlerinden biri idi. Divriği’nin yakınında bulunan büyük bir mağara ile kilise, şehre kutsallık kazandırıyor ve mağarada saklanan din şehitlerinin cesetleri ise Ashab-ı Kehf olarak değerlendiriliyordu. Dik kafalı ve zorlu bir topluluk olan Paulisyenler bir yandan Ortodoks Bizans’la, bir yandan da Araplarla süregelen uğraşmalarında kimi zaman başarılar elde etmişlerdir. I. Basileios 870 yılında Divriği önünde Paulisyenlere karşı büyük bir başarı kazanmışsa da ertesi yıl Paulisyenler Ankara’ya kadar bütün Kapadokya’yı ele geçirmişlerdir.

Selçuklu devri
Malazgirt Meydan Muharebesi’nden sonra Divriği Türk egemenliğine girdiği, Divriği’nin Alp Arslan’ın komutanı Mengücek Gazi’ye verildiği ve onun bağlı olduğu Oğuz boylarından Kayı, Bayat, Karaevli ve Akevli boylarının yerleştiği bilinmektedir. Mengücek Gazi’nin oğlu İshak’ın 1142 yılında ölümü üzerine ikiye ayrılan Mengüçlü Beyliği’nin Divriği kolunu Süleyman Bey kurmuştur. Bu beylik kültürel bir gelişme gösterirken bir yandan da Anadolu Selçuklu Sultanlığı’na bağlı olarak gazalara katılmıştır.

Bu devirde Süleyman Şah’ın 1224 tarihinde yaptırdığı kale ile oğlu Ahmetşah tarafından 1228 yılında yaptırılan Ulu Cami ve ayrıca Ulu Cami’ye bitişik olarak Ahmetşah’ın karısı Turan Melek tarafından yaptırılan darrüşifa büyük bir önem taşır. Divriği’deki son Mengücek Beyi Salih’e ait kitabe 1252 tarihini göstermektedir.

Anadolu’daki Türk Birliği’nin dağılmış olduğunu bu devirde, Sivas Eratna Beyliği’ne bağlanmışken Divriği’nin Memlûk Sultanlığı yönetiminde kaldığı görülür.

Osmanlı devri
1398’de Karayülük Osman’ın Sivas Sultanı Kadı Burhaneddin’i Zara ile Divriği arasında yenilgiye uğratıp öldürmesinden sonra yöreye egemen olan Osmanlı Beyi Yıldırım Beyazıt, Divriği Kalesi’ni Mısırlı Vali İbrahim Şuhri’nin oğlundan teslim almış, ancak 1401’de Timur’a karşı Memlük İmparatorluğu ile bir anlaşma yaparken bu kaleyi yine onlara bırakmak zorunda kalmıştır. Divriği’nin Türk Beyliğine kesin olarak katılması, Yavuz Sultan Selim devrinde Mercidabık Zaferi’nin sonunda olmuştur.

Osmanlı İmparatorluğu’nca Sivas Beylerbeyine bağlı bir sancak olarak teşkilatlanan Divriği; Harput, Arapkir ve Zara yolu üzerinde önemli bir konaktı. 17. yüzyıldan başlayarak Anadolu’da güvenliğin bozulması üzerine Tunceli dağlarına sığınan eşkiyaların baskısı altında kaldı. 200 yıl süren bu güvensizlik devresinde şehir güvenilir sığınaklardan biriydi.

Cumhuriyet devrinde Sivas İli’nin yeniden teşkilatlanması üzerine Divriği bir ilçe haline getirilmiştir.

Nüfus
Yıl Toplam Şehir Kır
1927 25.285 4.789 20.496
1935 34.474 5.910 28.564
1940 36.040 8.101 27.939
1945 34.456 6.804 27.652
1950 37.379 6.254 31.125
1955 45.039 6.983 38.056
1960 49.685 8.829 40.856
1965 49.882 9.160 40.722
1970 46.699 10.389 36.310
1975 43.214 12.302 30.912
1980 41.420 14.679 26.741
1985 38.382 15.974 22.408
1990 33.105 17.664 15.441
2000 23.313 14.429 8.884
2007 17.176 11.980 5.196
2008 17.476 11.388 6.088
2009 16.713 10.880 5.833
2010 16.504 10.769 5.735
2011 16.416 10.691 5.725
2012 16.272 10.824 5.448
2013 16.128 10.530 5.598
2014 16.829 10.510 6.319
2015 16.040 10.445 5.595
2016 15.721 10.336 5.385
2017 14.953 9.989 4.964
2018 16.377 10.286 6.091
2019 16.245 10.488 5.757
2020 16.195 10.623 5.572
Akarsu ve gölleri
İlçenin en önemli akar suyunu Kangal İlçesi Karagöl dağlarından çıkan Çaltı Suyu teşkil eder. Bu ırmak üzerinde yapılmış olan baraj uzun yıllar Divriği’nin elektrik ihtiyacını karşıladı (1950-1978). Sonraki yıllarda ilçede elektrik tüketiminin artması ile sadece çarşının elektrigini üretebilir hale geldi. Bedrettin Nebipaşagil ve Abdalgilin Halil yıllar yılı bu barajı çalışır ve üretir halde tuttular. . Daha sonraki yıllarda interkonnekte sistemin devreye girmesiyle bu elektrik üreten baraj Divriği Belediyesi tarafından devre dışı bırakıldı. Bu su aktığı vadi boyunca tek bir fayda sağlamadan Kemaliye ilçesi topraklarında Karasu’yla karışarak Fırat’ı oluşturur. Sulamada fayda sağlayan bu suyun kollarıdır. Bunların en önemlisi Sincan ve Hamu Dereleri ile Mıh Çayı, Çaltı Çayı ve Palha Çayı’dır.

Divriği’nin batısında Pireyp (Pir Eyüp) adı verilen bölgede çeşitli çaylar bulunmaktadır. Divriği’ye yaklaşık 30 dakika uzaklıktaki bu bölgenin çaylarını dağlardan gelen tatlı sular oluşturmaktadır. Ayrıca bu bölgedeki çaylardan biri yıllar önce, Aşağı Hamam’ın su ihtiyacını karşılamıştır. Bu sistem, küçük bir kanaldan oluşmakta ve günümüzde bölgenin incelenmesi durumunda rastlanabilecek bir hâldedir. Divriği’de bulunan dağlardan bazılarında da tatlı su kaynakları görmek mümkündür. Yörede akıllara işlemiş düşüncelerden biri de yeraltı akarsularıdır. Öyle ki, Çakırtarla (Savrun) köyünde yer alan akarsulardan birinin suyunda büyük bir azalma olduğu, bu suyun yakınlardaki köylerden biri olan Maltepe (Hornovu, Hornevil)den kaynayarak yeni bir akarsu oluşturduğu ve menderesler çizerek aktığı söylenir. [kaynak belirtilmeli]

İklimi
İlçede Karasal iklim özellikleri görülür. Kışları karlı ve soğuk, yazları sıcak ve kurak geçer. İlçenin bazı dağlarında meşe, ardıç ve çam türü seyrek orman alanları mevcuttur.

Tarihî mekanlar

Divriği Darüşşifa kapısı
Aşağı Hamam
Divriği Kalesi
Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası (UNESCO Dünya Mirası Listesindedir)
Kesdoğan Kalesi
Hüseyin Gazi Türbesi
Divriği Konakları (Ayanağa Konağı, Abdullah Paşa Konağı vs.)
Divriği Taş Evleri
Divriği geneline yayılmış sayısız harabe ve oyma mağaralar
Avşarcık Köyü’ndeki eski harabeler ve dev mezarı
Çiğdemli (Tuğut) Köyü’nde yer alan konak, evler
Mahalleleri
Abucimen Mahallesi
Arhusu Mahallesi
Ahmetpasa Mahallesi
Aşağıhamam Mahallesi
Ceditpasa Mahallesi
Dillioğlu Mahallesi
Demirdağ Mahallesi
Gökçecami Mahallesi
Güllübağ Mahallesi
Hacıkumru Mahallesi
Hacıosmanmescidi Mahallesi
Imamoğlu Mahallesi
Kemenkeş Mahallesi
Kültürlü Mahallesi
Karayusuf Mahallesi
Kücükhuseyin Mahallesi
Kalealtı Mahallesi
Kale Mahallesi
Kocapaşa Mahallesi
Karamahmut Mahallesi
Mercantepe Mahallesi
Maden Mahallesi
Süleymanağa Mahallesi
Turabali Mahallesi
Ulucami Mahallesi
Zelihatun Mahallesi